Voeders van het bos

De rode paddenstoel met witte stippen: wie kent hem niet? De vliegenzwam is niet alleen bekend van kinderliedjes, maar speelt ook een rol in vele verhalen en tekenfilms. In de herfst is er een grote kans dat je hem tegenkomt in Almere. Alleen niet in het Vroege Vogelbos, want dat bestaat uit kleibodem. De iconische rode zwam heeft een zandgrond nodig om te groeien. Daarom wordt deze paddenstoel vooral in Almere Buitendijks gespot.

In het Vroege Vogelbos, dat onderdeel is van het Beginbos, vind je vooral veel honingzwammen. We zijn het bos nog niet ingelopen of we ontdekken tientallen exemplaren op een liggende stam. Het zijn mooie, lichtbruine opruimers die vooral op oude wortels en boomstronken groeien. De eerste vraag die we onze natuurgids stellen: zijn ze eetbaar?

‘Er zijn heel veel soorten honingzwammen. Sommige zijn eetbaar, anderen niet. En als je ze kunt eten, dan zijn ze lang niet altijd lekker,’ vertelt Jan van den Bos van IVN Almere. In de Oost-Europese cultuur is paddenstoelen plukken een traditie. Groepjes mensen gaan de bossen in om te plukken. Vooral eekhoorntjesbrood is favoriet. De paddenstoelen worden thuis klaargemaakt en opgegeten. Maar daar schuilt wel een gevaar in. ‘Het probleem is dat veel paddenstoelen op elkaar lijken; je kunt je dus makkelijk vergissen in het type paddenstoel,’ aldus Jan.

Een bekend gezegde onder kenners is dan ook: je kunt alle paddenstoelen eten, alleen sommigen maar één keer.

In heel Nederland zijn zo’n vier tot achtduizend verschillende soorten paddenstoelen. De meest giftige varianten komen ook in Almere voor, alleen heeft Jan ze nog niet gezien. Maar ook de minder gevaarlijke exemplaren kunnen ernstige gevolgen hebben. Zo belandde er laatst een enthousiaste plukker in het ziekenhuis na het eten van een giftige paddenstoel. De paddenstoelenliefhebber hield er een leveraandoening aan over. Daarom is het advies om ze niet te plukken (aanraken mag wel) en de paddenstoelen in toko’s of supermarkten te kopen.

Gelukkig laten de meeste mensen de paddenstoelen staan. Ze maken er foto’s van en zoeken namen online op. Voor kinderen en hun (groot) ouders organiseert IVN Almere excursies, waaronder een paddenstoelentocht één keer per jaar. Kinderen hebben vaak een bepaald beeld van de paddenstoel: een rood-wit exemplaar met een steel en een hoed. Tijdens de excursie ontdekken ze dat er veel meer soorten zijn. Al snel rennen ze door het bos, en zien ze meer dan volwassenen.

Paddenstoelen zijn niet alleen leuk om naar te kijken; ze hebben ook een belangrijke functie. Zonder paddenstoelen zou een bos niet kunnen bestaan. Ze zorgen ervoor dat de voeding van de bomen weer in de grond terecht komt. Daarnaast kunnen ze ook gebruikt worden voor andere doeleinden. Als we over het pad langs de bomen en struiken op een groepje zwammen stuitten, stoppen we even. We raken de onderkant van de hoed aan, en zien dat onze vingers zwart zijn. ‘De geschubde inktzwam,’ legt Jan uit. ‘Vroeger werd er inkt van gemaakt.’ De geschubde inktzwam is eetbaar, maar experts waarschuwen er wel voor: tot 72 uur na het eten van kale inktzwammen mag er geen alcohol gedronken worden. In alcohol en inktzwammen zitten namelijk stoffen die elkaar tegenwerken. En niet op een leuke manier…

Als het rond de tien graden en vochtig is dan groeien paddenstoelen het meest. Daarom is de herfst de beste tijd om op paddenstoelentocht te gaan. Zodra de eerste nachtvorst is ingezet, gaan de meeste soorten dood. Maar niet allemaal. Waar de inktzwam maar twee dagen bloeit, leeft de witte bultzwam (niet te verwarren met het elfenbankje) een jaar lang. Sommigen houden het zelfs nog langer vol. Op het midden van een stam ontdekken we een bruine, waaiervormige massa met een witte onderkant. Het is de platte tonderzwam, een schimmel die jarenlang doorgroeit en wel tien tot veertig centimeter breed kan worden. Ze zijn licht ontvlambaar, daarom werden ze vroeger gebruikt om vuur van te maken.

Tijdens de paddenstoelentocht krijgen we niet alleen uitleg over verschillende soorten zwammen: Jan vertelt ook enthousiast over de geschiedenis van het Beginbos. Over hoe de eerste bomen hier vijftig jaar geleden werden gepland, en over de bijzondere varianten. We zien een klein boompje waar gaas omheen staat. Het is een eik uit Zuid-Afrika, gepland door Nederlanders die naar Zuid-Afrika voeren. Het land kende toen geen eiken, daarom werden die meegenomen voor de scheepsbouw. Vervolgens nam iemand één van de bomen mee naar Nederland, en plantte het in zijn tuin. De eik dreigde op een gegeven moment te sterven, daarom werd deze in het Vroege Vogelbos gepland. De tocht eindigt bij een tuin die door IVN Almere wordt onderhouden. We maken nog een paar foto’s van paddenstoelen op het dak van een huisje, en gaan dan op huis aan. Maar niet zonder te stoppen bij de supermarkt voor een ouderwets bakje champignons.

IVN afdeling Almere is een vereniging van vrijwilligers die activiteiten organiseert op het raakvlak van natuur, milieu, landschap en leefomgeving in Almere. Door mensen in aanraking te brengen met natuur worden zij zich bewust van de waarde ervan. Daarom laten zij jong en oud de natuur van dichtbij beleven. Dat doen ze door het verzorgen van natuurexcursies, workshops en door beheerwerkzaamheden in de natuur zoals in het Vroege Vogelbos (bosbeheer en Bostuin) en in de Bomentuin op stadslandgoed De Kemphaan. Voor meer informatie: www.ivn.nl/afdeling/almere