aan het woord

De scherpe randen van het leven

Hoe door de zelfmoord van Dennis een bijzonder initiatief ontstond

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Zes jaar geleden pleegde Dennis zelfmoord. Geheel onverwachts, want over zijn depressie sprak hij nooit. Om mentale problemen bij jongeren aan te kaarten, richten Sanne, Tom en Alain Stichting SCHERP op. Met documentaires, evenementen en korte video’s maken ze taboeonderwerpen bespreekbaar. Informatief, eigentijds en met de nodige humor, precies zoals Dennis zelf was. ‘Dat zijn legacy op deze manier voortleeft, had hij waarschijnlijk wel kunnen waarderen.’

30 januari leek een doodnormale dag. Sanne had met haar vriend Dennis (20) afgesproken, zoals ze elk weekend deden. Toen ze ‘s avonds aan zijn deur stond deed niet hij, maar zijn vader de deur open. Dennis had eigenlijk om vijf uur thuis moeten zijn. Was hij dan niet bij haar? Urenlang wachtten ze op Dennis, tevergeefs. Toen kwam de politie aan deur. ‘Ze zeiden dat er een lichaam was gevonden, en dat het om een zelfmoord ging,’ vertelt Sanne. ‘Mijn eerste reactie was: oh, dan is het ok. Want de combinatie Dennis en zelfmoord was gewoon onmogelijk.’

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Vier jaar lang waren ze samen, en in al die tijd had ze nooit iets gemerkt. Integendeel: ze hadden het geweldig samen, waren de beste vrienden. Dennis was heel sociaal, had veel humor, en kon gesprekken voeren over niets tot over diepgaande filosofie.

En toen kwamen de vragen

Uit een afscheidsbrief bleek dat Dennis al jaren depressief was, en dat hij er bewust voor had gekozen om zijn gevoelens niet te delen. En toen kwamen de vragen. Wat is een depressie? Hoe kan dit ontstaan? Waarom wordt er zo weinig over gesproken? Om een antwoord te krijgen op al deze vragen, besloot Sanne samen met haar broer Tom en Dennis’ beste vriend Alain een documentaire te maken. Niet over Dennis zelf, maar over depressies en zelfmoordpogingen onder jongeren. Ze noemden het To my loved ones (2016), naar de eerste zin van zijn afscheidsbrief.

Voor de drie was het niet alleen een vorm van verwerking, maar ook een manier om een nare gebeurtenis om te zetten in iets waardevols. ‘We hadden allemaal wel van depressie gehoord, het misschien zelfs meegemaakt om ons heen. Maar dat het tot zoiets extreems als zelfmoord kon leiden, was moeilijk te plaatsen in onze eigen omgeving. We hadden geen andere keuze dan erover te praten,’ legt Alain uit.

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Een van de dingen die ze het meest is bijgebleven tijdens de onderzoeksfase, is hoe vaak jongeren te maken krijgen met depressieve gevoelens en suïcidale gedachten. Na het uitkomen van de documentaire werden ze benaderd door jongeren die met dezelfde problemen kampten. ‘Ze dachten dat ze de enige waren, en daarom spraken ze er niet over, net als Dennis,’ vertelt Tom. ‘Doordat wij het uit de taboesfeer haalden, voelden ze zich vrij om hun verhaal te delen.’

Zo waren er nog wel meer onderwerpen die uit de taboesfeer gehaald moesten worden, vonden de media-professionals. Na To my loved ones volgde de documentaire Stress to Impress (2017), waarin Sanne, Tom en Alain de prestatiedruk onder leeftijdsgenoten onderzoeken. In 2018 werden de activiteiten voortgezet onder de naam Stichting SCHERP, een vrijwilligersorganisatie die zich richt op maatschappelijke thema’s en mentale gezondheid van jongeren. Dat doen ze door evenementen te organiseren, documentaires te maken en korte video’s uit te brengen.

Lastige onderwerpen hoeven niet altijd zwaarmoedig en verdrietig gebracht te worden, vinden Sanne, Tom en Alain. ‘Ook tijdens het filmen van To my loved ones hebben we ontzettend met elkaar gelachen,’ vertelt Sanne. ‘Hier en daar een foute grap over je eigen ellende verlaagt de spanning.’

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Vooral Happy Hunters, een doorlopende reeks korte video’s waarin ze theorieën over geluk op de proef stellen, wordt met een knipoog gebracht. Maakt knuffelen met puppy’s je gelukkiger? Helpt survivallen tegen een burn-out? En verbetert paardentherapie je mentale gezondheid? Alain weet het zo net nog niet. Maar dat paarden mensen goed kunnen lezen, staat buiten kijf. ‘De therapeut kon via het paard behoorlijk wat aflezen uit mijn gedrag. Dat ik vastzat en stilstond bijvoorbeeld. Dat klopte, want ik heb twee studies niet afgemaakt, want ik zat erg met het overlijden van mijn beste vriend en de dood van een vriendin,’ vertelt hij.

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Sanne voegt toe: ‘Happy Hunters heeft een grappige, maar serieuze boodschap. Die combinatie pakken we vaak. We hopen dat kijkers dit soort dingen zelf gaan uitproberen. Je hoeft niet alleen bij een psycholoog langs te gaan om te werken aan jouw mentale gezondheid, je kan ook andere dingen proberen – misschien doet veertig kilometer naar je werk wandelen iets met je. Zo niet, dan is het gewoon leuk om uit te proberen.’

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Prestatiedruk is een belangrijk thema voor Stichting SCHERP. Veel jongeren ervaren het, en het kan leiden tot burn-outs en depressies. Toch denken studenten vaak dat het hen niet zal overkomen. ‘Studenten kijken naar de documentaire omdat het in hun lesprogramma staat of omdat zij zich inschrijven voor een lezing,’ vertelt Tom. ‘Maar gaandeweg gaan ze nadenken. Zijn drie bijbaantjes, een studie en het bestuur van een vereniging niet wat veel?’ zegt Tom. De bedoeling is dat dat jongeren op zoek gaan naar oplossingen die bij ze passen, want een magisch tienstappenplan is er niet. De een voelt zich depressief door externe factoren; de ander mist simpelweg een stofje in de hersenen.

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Een tijdje terug maakte Alain mee dat een familielid wegviel. ‘Ik vermoede wel dat er iets was – ze worstelde met een extreem pest verleden – maar haar suïcide kwam toch als een grote schok.’ Zelfmoord kun je niet altijd tegenhouden, maar door vroeg aan de bel te trekken voorkom je een hoop ellende. Daarom zet Stichting SCHERP zich vooral in op preventie. Vooral nu, tijdens de coronacrisis, is het belangrijk dat er meer aandacht komt voor mentale problemen bij jongeren.

Banen die wegvallen, onderwijs via een beeldscherm, amper sociale contacten: van een rijk sociaal leven gaan ze ineens naar een geïsoleerd bestaan. En dat heeft gevolgen. ‘De horeca bijvoorbeeld is voor jongeren veel meer dan een plek om bier te drinken. Het is de plek waar ze werken, waar ze contacten opdoen en waar ze de stress van zich afschudden. Wat blijft er over als dat wegvalt? Studeren.’

(c) Lisa Zilver voor Avanti

Inmiddels zijn ze bezig met een derde documentaire. Hierin worden psychische problemen bij mannen besproken. Op eerdere gesprekken over mentale gezondheid kwamen vooral vrouwen af. Best vreemd, vonden ze, want mentale gezondheid gaat iedereen aan. In de documentaire onderzoeken ze waarom mannen meer gesloten zijn dan vrouwen. En dat doen ze op hun eigen manier. ‘Met veel humor, en zonder zielige pianomuziek. Zo openen we met een dikke Ferrari, knalroze café en PSV doen mee,’ zegt Sanne enthousiast.

Zoveel projecten, en dat allemaal na de dood van Dennis. Wat zou hij ervan gevonden hebben? ‘Oh, ik denk dat hij het wel mooi had gevonden dat dit zijn nalatenschap is,’ vertelt Sanne. ‘Ja,’ zegt Alain. ‘En dat het allemaal om hem draait.’ De drie lachen. ‘We hebben het net toch over slechte grappen? Nou, hier heb je er één,’ besluit Tom.