De vergeten filmrollen van oom Wiet

In een kast in een huis in de Rivierenbuurt lagen ze jarenlang te verstoffen: kratten vol filmrolletjes, acht millimeter breed, elk goed voor drie minuten beeld. Toen de familie na Louis’ overlijden zijn huis ontruimde, vonden ze de kratten. Kratten die, eerlijk is eerlijk, bijna in de vuilcontainer waren verdwenen Oude rommel. Wie zou er nog geïnteresseerd zijn in amateurbeelden van voetbalwedstrijden uit de jaren zestig?

Maar toen zijn nicht Ingrid van Schoonhoven en haar man Hans Keijzer, eens beter keken, herkenden ze iets. Of beter: iemand. Een tengere jongen in Ajax-shirt, die soepeltjes over het veld gleed: Johan Cruijff. Ingrid heeft de eerste vijf jaar bij haar oom in huis gewoond en wist wel dat hij iedere zondag op het voetbalveld stond om te filmen maar had er nooit zo veel aandacht aan besteed. Toen Hans in de familie kwam, kwam zijn interesse mee. Hans is filmmaker en werkte in die tijd voor de ArenA en had zo ook contacten bij Ajax.

Maar lange tijd had niemand buiten de familie belangstelling voor de unieke beelden. Ajax niet, sportredacties niet, zelfs historici lieten de kans liggen. Pas toen eindredacteur van NOS Sport, Frits van Rijn, op zoek was naar nieuw materiaal van Johan Cruijff kregen de beelden hun tweede leven. Wat volgde was een ontdekkingstocht: digitaliseren, catalogiseren, ordenen. Een die eindigde in de archieven van Beeld & Geluid, de montagekamers van documentairemakers en de harten van voetballiefhebbers.

Een hobby met gevolgen

Oom Wiet – eigenlijk Louis – was een markante figuur in de familie. Dominant, gepassioneerd, met een Amsterdamse humor die zowel hartverwarmend als uitputtend kon zijn. “Als je per ongeluk bij hem op een verjaardag naast hem ging zitten, zat je er de hele middag aan vast,” lacht Ingrid. “Hij kon je dan urenlang vertellen hoe de wereld in elkaar zat en voor een weerwoord kreeg je de kans niet.”

Zijn grote liefde: filmen. Niet voor het geld, maar uit pure fascinatie. Voetbal, bloemencorso’s, familiebijeenkomsten, protestacties van het Medisch Comité Nederland-Vietnam — alles legde hij vast. Alles, en in die eerste jaren vooral: Ajax. En vanaf het eerste moment dat Johan Cruijff zijn opwachting maakte op het veld van Ajax, zoomde oom Wiet in op het talent dat Nederland zou veroveren.

Een leven vol mysterie

Louis groeide op in de jaren na de oorlog, in een familie waar humor en hartelijkheid de boventoon voerden, maar waar persoonlijke ruimte soms schaars was. Hij leefde lang in stilte met een geheim dat hij pas op latere leeftijd zou delen: zijn homoseksualiteit. Het was een tijdperk waarin homoseksualiteit nog een zwaar stigma droeg en hoewel zijn familie er weinig problemen mee had, is hij het zelf altijd lastig blijven vinden denkt zijn nicht Ingrid. Die jarenlange verborgenheid drukte een onuitwisbaar stempel op zijn bestaan. Filmen werd misschien wel zijn uitlaatklep: een manier om intense gevoelens te kanaliseren, zonder zichzelf prijs te geven. Toen een jonge Johan Cruijff in 1964 doorbrak bij Ajax, vond Louis zijn onderwerp. Zijn lens volgde Cruijff niet als sportjournalist of fan, maar ook als stille bewonderaar.

Een kostbare hobby, een nog kostbaardere erfenis

Filmen was duur: een spoeltje van drie minuten kostte 33,50 gulden. Toch stond Louis zondag na zondag langs de lijnen van De Meer. Zijn collectie groeide uit tot honderden fragmenten, vastgelegd op acht millimeter film, vaak in kleur — uitzonderlijk voor die tijd.

Toch liet hij zijn werk zelden zien. Familiefilmpjes nog wel, bloemencorso’s ook. Maar de voetbalbeelden — die hield hij voor zichzelf. Pas na zijn overlijden, toen de familie de kratten op zolder tegenkwam, kwam de ware omvang van zijn werk aan het licht: zo’n 400 filmrolletjes, goed voor honderden minuten uniek materiaal.

Aanvankelijk leek niemand er raad mee te weten. Ajax had weinig interesse, zelfs bekende sportjournalisten zagen de waarde niet direct. Hans had contact met instituut Beeld & geluid en die hadden wel interesse maar ze liepen vier jaar achter met digitaliseren. En pas toen die NOS redacteur zag dat dit uniek materiaal was, kwam er schot in de zaak. Frits van Rijn was bezig met een Cruijff documentaire en stuitte op dat bericht van lang geleden – inmiddels waren we al tien jaar verder – van die vergeten beelden. Hij belde op en vroeg of hij de beelden mocht digitaliseren. Dat werd nogal een klus die drie jaar duurde maar uiteindelijk een hele mooie aflevering van Andere Tijden Sport opleverde.

Unieke beelden

Want de beelden bleken niet alleen historisch, maar ook artistiek van bijzondere waarde. Wiet had met minimale middelen maximale zeggingskracht gecreëerd. Korte fragmenten — want film was duur —, maar scherp, dicht op de huid. Een van de hoogtepunten was de beruchte “mistwedstrijd” tussen Liverpool en Ajax in 1966. Door dichte mist had de NOS nauwelijks bruikbare beelden; oom Wiet stond toevallig achter het doel en filmde net de cruciale momenten. Een uniek perspectief, dat nu alsnog geschiedenis heeft geschreven.

Wat Wiet naliet, is meer dan sportgeschiedenis. Het is ook een ontroerend zelfportret. Zijn films zijn ongeduldig, gefragmenteerd, soms onscherp — als iemand die niet te lang durft te kijken. De opnames zijn geen afstandelijke registraties; alsof Wiet, vanuit de coulissen van zijn eigen leven, de schoonheid van een ander vierde, zonder zichzelf te verraden.

Een erfenis in filmrollen

Thuis heeft de familie nog altijd de digitale kopieën van het archief; de originelen blijven bij Beeld & Geluid. Misschien dat ze er nog eens iets mee moeten doen want het filmbloed kroop verder: dochter Malu Keijzer is ook filmmaker en video-editor geworden. Misschien blijken er tussen de tientallen filmpjes over bloemencorso’s, demonstraties en familie-uitjes ook nog onbekende pareltjes te zitten, snapshots van een wereld die allang verdwenen is. Maar vooralsnog is het vooral genieten van de stille filmer in de mist van De Meer die met zijn camera de blik richtte op wat hij niet durfde te zeggen.

Meer sportieve verhalen lezen? Check het complete maandprogramma.