‘Het voelt alsof ik vijftien jaar van mijn leven kwijt ben’

Derya Selvi was één van de eerste slachtoffers van het toeslagenschandaal. Ze raakte in diepe financiële problemen. Maar ook de mentale schade was groot. Inmiddels is Derya gecompenseerd, en gaat het weer beter met haar. ‘Ik heb het overleefd, daar ben ik trots op.’

De zon weerkaatst op het grote, futuristische gebouw vlakbij station Almere Centrum. Het is er rustig. Afgezien van een paar ambtenaren en bezoekers, loopt er niemand over het terrein. Derya staat midden op het plein en fatsoeneert haar haren. Ze zijn net geknipt, door Derya zelf, die in het verleden kapster is geweest. ‘Verven doe ik niet meer. Dat is slecht voor je haar en je gezondheid,’ zegt ze.

Ze laat een foto zien van vijftien jaar geleden, net voordat het allemaal begon. We zien een jonge vrouw met lang, golvend haar. ‘Toen het begon was ik een jonge vrouw met lange, zwarte haren en twee kleine kinderen. Nu zijn we vijftien jaar verder, heb ik kort, grijs haar en twee volwassen kinderen.’

Derya lacht. Lachen doet ze over het algemeen veel. Soms bescheiden, soms hardop, en soms sarcastisch. Niet alleen tijdens de fotoshoot, maar ook tijdens het interview. Op het eerste gezicht verraadt niets waar we vandaag zijn: bij de Belastingdienst, de plek waar Derya jarenlang kwam, vaak meerdere keren per week. Met in haar hand stapels papieren waar vervolgens nooit wat mee werd gedaan.

‘Op een gegeven moment mocht ik niet meer naar binnen omdat ik ruzie had gemaakt. Ik had niet eens geschreeuwd,’ zegt ze, en vertelt over de ontvangst die ze steevast kreeg: een vriendelijk ‘goedemiddag’, totdat de ambtenaar in zijn computer keek. ‘Dan zag je dat gezicht vertrekken en kwam er een ‘sorry, ik kan u niet helpen’ uit. Alsof er een dik, rood kruis bij mijn naam stond.’

Ze liep een rondje, stond even stil, ademde vervolgens diep in en uit toen ze net aankwam. Derya krijgt nog altijd ‘de kriebels’ van deze plek. ‘Zoveel slechte herinneringen,’ verzucht ze, en begint dan haar verhaal. Derya heeft heel veel te vertellen.

Toen in 2006 en 2007 de eerste aanslagen op de mat vielen, raakte ze niet direct in paniek. Die kon ze betalen. Maar toen er meer kwamen, waaronder de grootste aanslag in 2012, begonnen de zorgen. Dat moet wel een fout zijn, dacht Derya, die nooit een euro schuld had gehad bij instanties. Hierop diende ze herhaaldelijk bezwaarschriften in. Een reactie kwam er niet. Wel het ene na het andere dwangbevel, waardoor de schuld van 28.000 euro binnen een paar jaar tijd opliep naar 40.000 euro. Een betalingsregeling kon niet. ‘Pas veel later kwam ik erachter dat dit kwam omdat het om een sanctie ging met de kwalificatie: ‘opzettelijk grove schuld’. Met andere woorden: ik stond te boek als fraudeur.’

Het was het begin van een lange, nare periode waarin Derya alles kwijtraakte. Op haar salaris als beëdigd ambtenaar bij de burgerlijke stand werd loonbeslag gelegd, haar koopwoning werd gedwongen verkocht via een veilingmakelaar en haar huwelijk liep stuk. ‘Die woning is nu 550.000 waard,’ vertelt ze. ‘En het werd in 2014 verkocht voor 160.000 euro. Ik bleef achter met een restschuld van meer dan een ton.’

De woning moest binnen vijf dagen leeg zijn. Ineens stonden Derya en haar twee kinderen op straat. Urgentie voor een huurwoning werd afgewezen. In het Leger des Heils was het onveilig omdat er veel drugsverslaafden zaten. Derya en haar kinderen vonden eerst onderdak bij haar zus, om vervolgens illegaal een woning onder te huren. Pas in 2021, toen ze een erkend gedupeerde werd, zou ze urgentie voor een normale huurwoning krijgen.

Doordat de Belastingdienst overal beslag op legde (‘De overheid gaat altijd voor’) liepen schulden ook bij andere instanties op, waaronder bij de verzekeraar en het energiebedrijf. Derya contacteerde iedereen, maar vond nergens coulance. Er kwamen alleen maar meer (incasso)kosten bovenop.

De zomer van 2019 was het dieptepunt. Derya was met de Gemeente Almere naar de rechtbank gegaan om schuldsanering aan te vragen. ‘Iedere partij was akkoord, behalve de Belastingdienst. De rechter was genadeloos: hij liet me niet toe tot de schuldsanering. Hierdoor kon ik letterlijk geen kant meer op,’ zegt ze. ‘Als het ene beslag klaar was, dan volgde het andere. Dan was ineens de tv weg.’

Maar wat ze het allerergste vindt, is dat ze door niemand werd geloofd. ‘De belastingdienst liegt,’ had ze tegen de rechter gezegd. Die antwoordde vervolgens met: ‘Nee, mevrouwtje, zo werkt dat niet in ons land.’ Derya kijkt boos en verdrietig tegelijk. ‘Die rechters moeten het geweten hebben. Er waren toen al heel veel zittingen van vrouwen zoals ik, slachtoffers van de toeslagenaffaire. En toch hadden ze het lef om zo te reageren.’

Schaamte

Een uitweg leek er niet te zijn. Derya raakte depressief en had suïcidale gedachten. ‘Daar schaam ik me voor. Eigenlijk schaam ik me voor heel veel dingen. Voor mijn gebit, bijvoorbeeld, omdat ik geen tandarts kon betalen,’ zegt ze met enige huivering.

Ook kampte ze met schuldgevoelens. Ze voelde zich gefaald als moeder, en als vriendin, omdat ze nooit geld voor wat leuks had. Daar kwam het gezichtsverlies van de scheiding bovenop: in de Turkse gemeenschap wordt scheiden gezien als een schande. Lange tijd dacht ze zelfs dat dit haar straf was, karma, omdat ze was gescheiden.

Ze praat openlijk over haar gevoelens, maar relativeert ze gelijktijdig. ‘Ik sprak veel moeders die net een kindje hadden gekregen, of net een andere baan hadden, en toen de aanslag kregen. Die gaven zichzelf ook de schuld in plaats van de Belastingdienst. Dat zouden we nu nooit meer doen.’

Voor één ding schaamde ze zich echter niet: dat ze er zwart bij heeft gewerkt. Dat deed ze toen ze haar baan kwijtraakte en in de bijstand belandde. 623 bleef er maandelijks van over. Hiervan moest ook de huur, gas en licht, en de zorgverzekering van worden betaald. ‘Alleen mijn huur was al 675 euro. Hoe crimineel kun je zijn om dit een moeder met twee kinderen aan te doen?’ vraagt ze zich hardop af.

Met het knippen van haren en het plukken van wenkbrauwen verdiende ze soms wel een paar honderd euro per week. Ook paste ze op kinderen van expats. Zwart werken deden meer gedupeerden. Derya kent zelfs moeders die door de Belastingdienst in de prostitutie zijn beland.

Gedupeerden dachten jarenlang dat ze de enige waren. Ook Derya wist niet dat ze met velen waren. Pas toen ze jaren later via een stichting met een ander slachtoffer aan de praat raakte, kwam ze erachter dat ze niet de enige was. Ze spraken af met andere gedupeerden, en brachten hun verhaal onder de aandacht bij politici. Even later haalde het toeslagenschandaal de pers. Het kabinet viel in 2021 en slachtoffers kregen eerder een bedrag van 30.000 euro ter compensatie. Maar het zou nog jaren duren voordat gedupeerden een vaststellingsovereenkomst konden tekenen met de overheid.

Derya behoort tot de eerste lichting die een overeenkomst tekende. De zaak is nu officieel afgerond. Ze is schuldenvrij, heeft een leuke baan en is vrij om te gaan en staan waar en wanneer ze wil. Ze voelt zich opgelucht, maar toch ook niet. ‘Er staan nog duizenden ouders in de wacht voor de vaststellingsovereenkomst.’

Gister deed ze boodschappen bij Albert Heijn. Het boodschappenkarretje werd goed gevuld. Dat was een raar gevoel. ‘Ik voel me nog steeds schuldig als ik veel boodschappen koop. Een doosje bramen voor 3 euro vind ik al heel veel geld.’

Het geld van de vaststellingsovereenkomst raakt ze niet aan. Dat staat op de bank. Het enige bedrag dat eraf ging, was voor een vakantie naar Dubai, samen met de kinderen. Ook zij kregen een bedrag via de kindregeling van de overheid. Het werd een fantastische vakantie. ‘Zoveel rijkdom en kapitalisme. Ik wist niet hoe snel ik weg moest komen uit de luxe shopping mall en richting de bazaar in de achterbuurt moest gaan. Het voelde ongemakkelijk,’ lacht ze.

Grijs en geweldig

Jarenlang leefde ze in angst, werd ze herhaaldelijk uitgemaakt voor fraudeur en leugenaar. Dat eiste ook lichamelijk zijn tol. Door jarenlange stress kampt ze met problemen aan haar bijnieren en met chronische vermoeidheid. Ook heeft jarenlange afzondering haar zelfvertrouwen beschadigd, is ze nog steeds kwaad om het onrecht dat hun is aangedaan, en is ze het vertrouwen in de overheid kwijt. ‘Een persoon is er ontslagen: de klokkenluider. De rest van de Belastingdienst komt er gewoon mee weg. Die zitten dankzij het de ambtenaren banencarrousel al lang op een andere, betere plek of zijn met pensioen.’

Hoewel ze er geestelijk nog lang niet is, gaf het financiële afhandelingsproces wel een stukje afsluiting. De stapels documenten die deel uitmaken van haar dossier gingen in een doos. Daar kijkt ze niet meer in.

Derya is te zien in Alleen Tegen de Staat, een documentaire uit 2021. Sinds donderdag draait de speelfilm De Jacht op Meral Ö. in de theater- en bioscoopzalen. De film is gebaseerd op het toeslagenschandaal dat tienduizenden gezinnen trof, waaronder inwoners van Almere. De film is geïnspireerd op de verhalen van Derya en andere gedupeerden. De verloren jaren krijgt ze nooit meer terug. De ooit zwarte haren blijven grijs. Derya heeft er vrede mee. Sterker nog, ze richtte zelfs een Facebookpagina op om het taboe op grijze haren te doorbreken: Grijs & Geweldig. De pagina heeft inmiddels bijna 17.000 leden. Dat vindt ze leuk. Ze is er trots op.

Een antwoord op de vraag waar de kracht en strijdlust vandaan haalde, heeft ze niet. ‘Als ik nu terugkijk op het hele proces, het financiële en het emotionele herstel, dan denk ik: hoe heb ik dat toch gedaan?’ zegt ze. ‘Maar ik deed het. Ik heb het overleefd. En daar ben ik heel trots op.’