‘Jongeren zijn geen snow flakes, er is gewoon veel mis met de wereld’

Sla een krant open en je merkt al snel dat er veel vooroordelen over jongeren zijn. De huidige generatie zou ‘gepamperd’ en ‘overgevoelig’ zijn. Toen onderzoeker Jolien Dopmeijer een tijdje geleden meedeed aan een programma van de EO, was de hoofdvraag of jongeren van tegenwoordig ‘snow flakes’ zijn? Oftewel overgevoelig personen die niet tegen kritiek of tegenslagen kunnen.

“Of ik vind dat ze dat zijn? Zeker niet. Wel zijn er veel gevoeligheden. Er is veel mis in de wereld die ze niet zelf hebben gecreëerd en waarin ze zich nog moeten ontwikkelen. In plaats van begrip te hebben voor de uitdagingen waar de jongeren mee te maken krijgen, worden ze weggezet als ‘snow flakes’, als een gepamperde generatie’’, zegt Jolien.

Jolien is sinds 2008 werkzaam bij Hogeschool Windesheim, waar ze zelf ook heeft gestudeerd. Ook is ze projectleider Studenten bij het Trimbos-instituut. In 2021 promoveerde ze op het onderwerp mentale gezondheid onder Hbo- en WO-studenten, waarvoor de eerste metingen al in 2012 werden verricht. Veel docenten zagen dat studenten het steeds moeilijker leken te hebben, waaronder een specifieke leerling die in het proefschrift Vera wordt genoemd.

Vera stond er goed voor, en zou een paar maanden later afstuderen. Maar toen werd haar moeder ernstig ziek en belandden haar ouders in een vechtscheiding. Ten einde raad vroeg ze Jolien om hulp, die haar vervolgens hielp om haar studie af te ronden. “Tijdens de diploma-uitreiking had ik een bos bloemen voor haar, en zij voor mij. Toen dacht ik: hier gebeurt iets. Zij is een van de vele studenten die competent en gemotiveerd zijn, maar het toch niet dreigen te halen.”

Uit het onderzoek waaraan duizenden studenten meededen, bleek dat meer dan de helft angst- en somberheidsklachten en 54 procent gevoelens van eenzaamheid ervaart. Ruim 70 procent van de studenten ervoer prestatiedruk.

“We kunnen niet zeggen wanneer het is veranderd, want er zijn geen onderzoeken van voor 2012 naar de mentale gezondheid van studenten uitgevoerd, maar je merkt wel dat er – ik ben zelf in 2003 afgestudeerd – in de tussentijd veel is veranderd’’, zegt Jolien. “De wereld is anders en het onderwijs ook. Het curriculum is hetzelfde maar er worden hogere eisen gesteld aan de punten. Er is woningnood, de prijzen zijn gestegen en er zijn meer conflicten (wereldwijd). En dan heb je nog de klimaatcrisis, de toenemende polarisatie, enzovoort – allemaal zaken die studenten onzeker maken over de toekomst.’’

En natuurlijk kan een niet al te fijne thuissituatie of uitgaande relatie net de druppel zijn.

Maar hoe kun je het welzijn van jongeren verbeteren? Volgens Jolien is er een integrale aanpak nodig waarbij preventie voorop staat. “Het is belangrijk dat studenten binding ervaren binnen het curriculum, mentale gezondheid van de studenten wordt meegenomen in het lespakket, en dat er binnen de instelling aandacht is voor diversiteit en exclusiviteit. Hierin is de docent een rolmodel. Daarnaast moeten studenten zelf ook de risicofactoren leren kennen en kunnen werken aan hun veerkracht. Dan trekken ze eerder aan de bel als het mis dreigt te gaan. Een psycholoog bezoeken is niet altijd nodig; soms is een goed gesprek met een medestudent genoeg.”

Het bevorderen van de mentale gezondheid van de jongere generatie is niet alleen een taak van de student en de onderwijsinstellingen, benadrukt ze. “Veel oorzaken liggen buiten de instellingen. Denk aan de woningnood, hoge financiële lasten en conflicten in de wereld. Het is te simpel om te zeggen: laat het de school maar oplossen met een extra lespakket, ik ben sowieso tegen extra lespakketten. Ze hebben een verantwoordelijkheid en voelen die ook, maar er is een grens. Aan ouders die hun kinderen bijvoorbeeld niet kunnen bijstaan of de wereld die in brand staat, kan de school weinig doen.”

Ook zou er wat gedaan moeten worden rondom het stigma dat studenten ervaren. Mentale gezondheid is een algemene term, maar met name in de media hangt er een negatieve associatie omheen, vooral als het om jongeren gaat. Uit onderzoek van Jolien blijkt dat zij vinden dat er erg negatief over hun generatiegenoten wordt gesproken. “Ze krijgen alle maatschappelijke problemen op hun bord, maar zien dan hoe ze in de media worden neergezet als ‘snow flakes’.”

Het gevolg van die negatieve berichtgeving is dat jongeren zichzelf ook zo gaan zien. Ze identificeren zich immers met hun omgeving, wat gebruikelijk is in hun levensfase. “Dan zeggen ze dat ze depressief zijn of noemen een andere mentale stoornis om hun gevoelens te uiten. Terwijl de minderheid geen echte stoornis heeft. Maar omdat dit hun referentiekader wordt, raken ze ontredderd.”

Jongeren zouden ook graag meer aan tafel willen zitten bij organisaties om mee te praten over belangrijke hedendaagse thema’s. Dit zou hun ‘sense of belonging’ op zowel de scholen als in de maatschappij versterken. Ze worden dan immers gehoord.

Er wordt gezegd dat studenten steeds meer drugs gebruiken, wat Jolien overigens niet terugziet in de cijfers. Alcohol is volgens haar een groter probleem, net als vast gebruik van slaapmiddelen en Ritalin. “Ik wil het natuurlijk niet aanmoedigen, maar het is niet ongewoon dat studenten in deze levensfase experimenteren met alcohol en drugs. De meesten stoppen daar echter ook weer tijdig mee,” aldus Jolien. “Wat je wel wil, is de studenten die problematisch gebruiken er tijdig uitvissen, zodat het geen automatisme wordt om naar alcohol, drugs of medicatie te grijpen zodra het even minder gaat. En ze bewust maken van de gevaren, natuurlijk.”

Binnenkort komt de nieuwe monitor ‘mentale gezondheid en middelengebruik binnen het hoger onderwijs’ uit. De laatste jaren zijn er heel veel inspanningen verricht om de mentale gezondheid van studenten te verbeteren. Daar heeft het promotieonderzoek van Jolien sterk aan bijgedragen, omdat het vertaald is naar de praktijk. Als onderzoeker doet ze beleidsvoorstellen en geeft ze praktische handreikingen aan onderwijsinstellingen om het studentenwelzijn te bevorderen. “Mijn missie is om het leven van studenten beter te maken.”