aan het woord
Shab-e Yalda: Hoe je samen de donkere dagen doorkomt
Zittend op een groot geweven Perzisch tapijt met verschillende dieprode tinten die je ziel verwarmen, en omringd door je meest geliefde vrienden lijkt de winterkou niet meer binnen te dringen. De zacht flikkerende kaarsen verlichten de kamer waarin gezelligheid zich verzamelt rondom al het eten dat op een kleed boven op het tapijt gelegd is. Terwijl we watermeloen, granaatappel, nootjes en allerlei warme gerechten consumeren vertellen we elkaar verhalen. We luisteren, lachen en lezen mooie gedichten voor uit de Hafez; het boek dat de naam van haar dichter draagt en dat vaak wordt opengeslagen om advies te vragen. Misschien hebben sommigen zelfs zin om een beetje te dansen. Dat is hoe ik mij altijd heb voorgesteld dat Shab-e Yalda eruit zou zien, de langste en donkerste nacht van het jaar, die vaak valt op 21 december. Toch heb ik pas een herinnering aan deze viering gemaakt in 2021, in een Zoomkamer met mensen die ik van het internet kende. Midden in een pandemie zocht ik hongerig naar mensen waarbij ik me thuis bij zou voelen.
Shab-e Yalda is een oude Zoroastristische (een van de oudste religies van Iran) traditie die plaatsvond in de donkerste nacht van het jaar om mensen van Het Kwaad te beschermen door samen tot diep in de nacht wakker te blijven. Hoewel de religieuze redenen veranderd zijn, blijft deze traditie voortbestaan in landen als Iran, Afghanistan en Azerbeidzjan. Het wordt door verschillende landen en volkeren gevierd die door het Zoroastrisme zijn beïnvloed. Hoewel de details van de viering misschien van elkaar verschillen, staan gezelligheid, voedsel en verhalen vertellen altijd centraal. Jarenlang bleef ik onbeschermd tegen Het Kwaad. Ik woonde al sinds mijn zesde niet meer in Iran en kon niet spreken van een gemeenschap. De koude waarheid is dat ik niet écht durfde te verbinden met landgenoten. Zoals vele Koerdische en Iraanse mensen voelde ik wantrouwen jegens mijn eigen volk. Dat is ons met de paplepel ingegoten. Tel daarbij op dat ik queer ben, en dan is het misschien goed te begrijpen dat mijn angst om afgewezen te worden dubbel zo groot was.
Dus de langste winternacht bleef ongevierd, totdat ik uitgenodigd werd in die Zoomkamer, waar ik met trillende stem een zelfgeschreven gedicht voordroeg aan een groepje bij elkaar gebrachte mensen dat zelf misschien ook wel vurig hoopte dat ze een warm gezelschap had gevonden. Ironisch genoeg ging dat gedicht over het gevoel dat ik nergens bij hoorde, geen land had dat ik mijn eigen kon noemen. Dat bleek enorm te resoneren met deze groep, wat mij de moed gaf om daarna steeds meer stapjes te zetten om mijn kring te verwarmen met mensen die mij cultureel zouden begrijpen. Ik had geen tekort aan liefde in mijn leven op dit punt, maar toch bleef er altijd een eenzaamheid bestaan die niet helemaal te omschrijven is. Ik had ervaren met een van mijn beste vriendinnen die ook Iraans is, dat er iets bijzonders gebeurt als je elkaars moedertaal spreekt en soms niets hoeft te zeggen om meteen gesnapt te worden als persoon. Dat smaakte naar meer.
Fast forward naar september 2022, waarin een hele gewelddadige en turbulente tijd aanbrak voor Iran. De Koerdische Jina Mahsa Amini werd vermoord door de moraalpolitie en een ware revolutie brak uit. Het was niet de eerste keer dat we vanuit het buitenland de protesten volgden die in ons thuisland plaatsvonden. In tegenstelling tot de andere keren, wist ik deze keer hoe ik er doorheen moest komen. We moesten elkaar opzoeken, want dit was groter dan we eerder hadden gezien en de emoties waren nauwelijks te dragen. In de donkerste tijden vond ik een liefdevolle kring mensen van Iraanse weirdos waar ik me bij thuisvoel. En toen brak de tijd aan om Shab-e Yalda te vieren. Op onze eigen manier – en niet eens op de juiste dag – kwamen we bij elkaar in het huis van degene die ook die Zoomkamer had georganiseerd. Dat was niemand minder dan Beri Shalmashi. In haar woonkamer bespraken we met een Powerpoint alle onderwerpen die we hadden uitgesteld, bestelden we eten, dronken we liters thee, kwam er poëzie aan bod en lachten we vooral heel veel. Mijn droombeeld van hoe Shab-e Yalda eruit moest zien kon niet tippen aan de verwantschap die ik op Beri’s tapijt vond met deze groep die ik nu mijn vrienden noem. Het Kwaad kon niet meer winnen.
Nu, een jaar later, kan ik de eenzaamheid wederom verdringen, samen met de kou en het donker. Want waar Shab-e Yalda vooral om draait is gemeenschap. Op 21 december opent Beri deze keer niet haar woonkamer, maar de deuren van de Kunstlinie. Als curator van de kunstexpositie ‘The Fire In Their Eyes’ verwelkomt ze jullie allen om te leren over de revolutie die een jaar geleden begon, de wortels van de leus jin, jiyan, azadî (vrouw, leven, vrijheid) die centraal stond in deze strijd en natuurlijk om elkaar te vinden in de donkere dagen van de winter. En als je naar de opening komt, ontmoet je ook mij en mijn lieve gemeenschap. Want natuurlijk zullen wij daar bijeenkomen, alsof Beri deze tentoonstelling speciaal voor ons heeft gemaakt.