Twaalf gangen, kerstliedjes en kerkbezoek: zo ziet kerst in Oekraïne eruit

Huis en haard verlaten vanwege een oorlog is al schrijnend genoeg, al helemaal als de vlucht net voor de feestdagen plaatsvindt. De Oekraïense Natalia Kostyk (41) woont sinds een maand in Almere. Hoe viert zij kerst en oud & nieuw? Avanti sprak met haar over Oekraïense kersttradities voor en tijdens de oorlog. ‘We staan een week lang in de keuken.’

In Oekraïne vieren ze kerstavond, gevolgd door eerste, tweede én derde kerstdag. Het zijn de belangrijkste dagen van het jaar. Familieleden, vrienden en buren zingen gezamenlijk kerstliedjes, bezoeken elkaar en bereiden van tevoren eten voor de gasten. ‘Eten, heel veel eten,’ glimlacht Natalia. ‘Het is een Oekraïense tradities om twaalf gangen te bereiden, afgeleid van de twaalf apostelen. Dat eten we op kerstavond en op de dagen daarna. Mensen staan er op zijn minst een week voor in de keuken.’

Een van de hoofdgerechten is ‘kutya’, een schotel bestaande uit met honing gezoete zaden. Het graan staat symbool voor voorspoed, genoeg te eten hebben en het gezinsleven als basis. Een ander bekend recept voor de feestdagen is ‘golubtsi’, met gehakt of rijst gevulde koolrolletjes in tomatensaus. Varenyky staat ook standaard op het menu: het zijn dumplings met verschillende vullingen, afhankelijk van de regio waar men vandaan komt.

Eten speelt een belangrijke, verbindende rol tijdens de feestdagen. ‘Mensen komen bij jou thuis langs en andersom. We eten de hele dag door. En natuurlijk gaan we ook iedere dag naar de kerk. Kerkbezoek is erg belangrijk in Oekraïne, met name tijdens kerst. De bevolking is over het algemeen erg gelovig,’ voegt Natalia toe.

In haar thuisland hebben ze een speciale begroeting tijdens de kerstperiode. De één zegt dan: ‘Christus werd geboren’, waarop de ander antwoord: ‘Laten we hem eren/zegenen.’

Een paar jaar geleden werd kerst nog in januari gevierd, vervolgt de Oekraïense. Maar inmiddels vieren ze het net als de meeste landen in december. Dat heeft de Oekraïense regering toentertijd bepaald. ‘Dat wij kerst eerder in januari vierden, stamt uit de tijd van de Sovjet-Unie. In slechts een aantal landen wordt het in januari gevierd, landen waar ze orthodoxe kerk volgen. In Oekraïne zijn de meeste mensen echter protestants of katholiek.’  

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 werd Oekraïne onafhankelijk. Sindsdien leven ze op gespannen voet met Rusland. Inmiddels zijn de twee landen al jaren in oorlog nadat Rusland Oekraïne binnenviel. Het zal ongetwijfeld een rol hebben gespeeld in de beslissing van de Oekraïense regering om het festijn te verplaatsen.   

‘Gewoon in december, net als de rest van Europa,’ voegt Natalia toe. ‘Alleen duurde het wel even voordat mensen eraan gewend waren. We hebben een aantal jaren gehad dat de één het wel en de ander het niet in december vierde. Of dat mensen kerst in allebei de maanden vierden.’ Een andere belangrijke traditie tijdens kerst is het zingen van kerstliedjes (carols). Op kerstavond gaan kinderen langs de deuren om hun zangkunsten te laten horen aan de buren. Hier krijgen ze dan een zakcentje voor. Overal op straat hoor je het gezang tussen de met lichtjes versierde huizen en bomen. Een van de bekendste nummers is ‘Carol of the bells’, een van oorsprong Oekraïens lied. 

Een maand geleden vluchtte Natalia, lerares Engels en receptioniste, naar Nederland vanwege de oorlog. In haar buurt vonden steeds meer raketaanslagen en drone-aanvallen plaats. Ook was er weinig elektriciteit. Haar kinderen besloten te blijven. ‘Mijn dochter werkt al en mijn zoon is achttien jaar. Vanwege de dienstplicht mag hij het land niet verlaten.’  

Hoe ze de kerst gaat doorbrengen, weet ze nog niet. Wellicht met haar kamergenoten. ‘Het echte kerstgevoel beleef je thuis, samen met je familieleden en je vrienden,’ zegt Natalia, eraan toevoegend dat ze soms niet eens weet welke dag het is. Ze is dan ook hard om zoek naar een baan. ‘Het is moeilijk om de hele dag niets te doen.’ 

Normaliter wordt kerst grootst gevierd in Oekraïne. Vorig jaar niet. Naast dat er soms maar twee uur per dag stroom beschikbaar was – Rusland had een paar elektriciteitscentrales gebombardeerd-   voelden mensen zich ook niet in een feeststemming. ‘In sommige steden had de gemeente kerstbomen met lichtjes neergezet zoals gewoonlijk. Daar was toen best wat discussie over onder de bewoners. Sommigen vonden het niet gepast in deze tijd; anderen vonden dat je dat juist wel moest doen omdat het leven immers doorgaat, ook tijdens een oorlog.’

De ouders van Natalia zijn overleden, ze heeft verder geen broers of zussen en ze is gescheiden. Toch vierde ze voor de oorlog uitgebreid kerst met familieleden en vrienden. In 2022 bleef ze echter thuis met de kinderen. ‘Het was een erg koude winter en we hadden amper elektriciteit. Met kaarsen zaten we in de kamer. Van tevoren kregen we een schema met daarop de uren dat er stroom zou zijn. Dan moet je keuzes maken: doe ik nu de was of ga ik koken?’ legt ze uit.   

Natalia vertelt nog iets over nieuwjaarsavond: dat vieren ze net als in Nederland, wellicht nog wat soberder. ‘Gewoon een toost met familie en vriendin. ‘Gelukkig nieuwjaar’ om twaalf uur. Niets bijzonders verder,’ zegt ze lachend. ‘We zijn dan nog aan het bijkomen van de kerstweken!’

Ook de huisgenoten van Natalia zullen hun familieleden en vrienden in Oekraïne missen. Op de vraag of zij niet samen een klein kerstfeestje kunnen organiseren, glimlacht ze. ‘Van die twaalf gerechten kunnen we er misschien wel een paar maken,’ besluit ze.