WaterWalks IJmeer

De eerste keer dat ze uit een rivier dronk was tijdens een kanotocht in het Canadese Noordpoolgebied, ruim zestien jaar geleden. Toen Li An Phoa (40) een slok nam, raakte ze zo ontroerd dat er een traan over haar wang gleed. ‘Ik was vergeten dat drinken uit de rivier iets heel normaals is, iets oers. Toch is het in Nederland ondenkbaar,’ vertelt ze op een klein strandje tussen Muiden en Muiderberg. Na haar eerste studie Bedrijfskunde vertrok ze naar Canada. Ze wilde zien hoe mensen protesteerden tegen de bouw van een megadam door de rivier af te kanoën. Li An ging erheen als onderzoeker, maar keerde terug als activist. Hoe kan het dat het rivierwater daar wel, en in Nederland niet drinkbaar is? En wat is er voor nodig om de rivieren weer schoon te krijgen? Deze vragen vormden de basis voor een onderzoek dat Li An in verschillende delen van de wereld uitvoerde. En waar ze samen met haar vriend Maarten een boek over schreef: Drinkbare Rivieren.

Het boek roept niet alleen op tot actie, maar beschrijft ook haar vele reizen. Vaak met iemand, maar ook veel alleen, liep Li An bijvoorbeeld van Mexico naar Canada, trok ze door Scandinavië en sliep bij jagers en boeren. Ze liet zich verwonderen door de omgeving en ging gesprekken aan met de bewoners. Zo zijn de ontmoetingen met de inheemse bevolking van Amerika erg belangrijk voor haar geweest. ‘Voordat ze het water gebruiken, bedanken ze het,’ vertelt Li An, die de gewoonte heeft overgenomen. ‘Het lijkt iets simpels, maar het doet iets groots met je. Ver voordat wij er waren, was het water er immers al. De mens is slechts te gast.’ Inmiddels heeft ze er al 18.000 kilometer opzitten.

We ontmoeten haar in het natuurlandschap tussen Muiden en Muiderberg, waar ze watermetingen uitvoert, het landschap bekijkt en mensen ontmoet. Alle bijzondere observaties worden opgeslagen in de app van WaterWalks, een samenwerking van StrandLab Almere en LUDWIG. Tijdens WaterWalks wordt er langs het IJmeer gelopen en delen de ambassadeurs hun indrukken, ervaringen en ontmoetingen in de app. Zo merkt ze de libellen op. Het stemt haar tevreden hoe veel er vandaag rondvliegen. Hoe meer libellen, hoe beter de kwaliteit van het water, legt Li An uit. ‘Het IJmeer is best schoon, met name omdat het vroeger een zeebodem was. Er werd zoet water overheen geplaatst, wat onder andere door de IJssel wordt aangevoerd. Vanwege de goede kwaliteit wordt het water in Muiden van hier naar de polders gepompt. De bodem denkt nog steeds dat het een zee is.’

Maar voor hoe lang? ‘Dat ligt aan de toekomstige ontwikkelingen. Als het IJmeer over een tijdje vol jetski’s ligt, zul je dat merken,’ legt Li An uit. ‘In Nederland hebben we nu het beste kraanwater ter wereld, maar we zijn wel afhankelijk van het oppervlaktewater. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk kunnen we het niet oppompen vanuit de grond, want ons grondwater is te zout.’ Daarom is het belangrijk dat we inzien dat alles met elkaar verbonden is. Van de industrie tot aan het zwemmen met crèmes en zonnebrand: alles doet ertoe. Want water is kwetsbaar. Toen Li An na drie jaar terugkeerde naar Canada, was het water uit de rivier niet meer drinkbaar. De megadam was er inmiddels, er waren wegen gebouwd en waar de rivier normaal stroomde was een reservoir gemaakt. ‘Voor de zilvermijnbouw gebruikten ze kwik, gangbaar, maar kwalijk. Normaal kon de rivier zichzelf schoonmaken, maar nu niet, want de balans was verstoord. Het was letterlijk ingedamd in plaats van levend.’

Li An heeft dertien jaar geen woning gehad. Ze was vaak op pad, en ook haar tijd in Nederland bracht ze voornamelijk buiten door. Met haar studenten van Nyenrode, de Erasmus Universiteit en andere scholen en universiteiten trok ze de natuur in. Lesgeven doet Li An nog steeds. Van commerciële economie studenten tot aan basisschoolkinderen: de leeftijden en disciplines lopen uiteen. Water en de natuur gaan ons immers allemaal aan. Afgelopen vrijdag nog deden 2400 kinderen van 10 tot en met 12 jaar een grote meting naar de kwaliteit van het water. Over een half jaar wordt dit herhaald. Zo kunnen kinderen zelf ervaren of het beter wordt of niet, en nadenken over de mogelijke gevolgen. Ook heeft Li An een netwerk opgericht dat zich richt op het drinkbaar maken van de Maas. Niet alleen Nederlandse burgemeesters zoals Aboutaleb, maar ook Franse en Belgische burgemeesters zijn hierbij aangesloten. Gemeenten die rond de Maas gesitueerd zijn, zijn een belangrijke spil in deze missie: ze vormen de brug tussen gewone instanties en de burgers.

Te midden van de struiken en het hoge gras vertelt Li An over haar ontmoetingen van vandaag. Een medewerker van Staatsbosbeheer vertelde dat het goed gaat met de ooit met uitsterven bedreigde otter. Ze zijn laatst gespot in Muiderberg. Over negen jaar zijn ze waarschijnlijk aan de Amsterdamse stadsgrens te vinden. Ook ontmoette ze onder andere een man die al veertig jaar kikkers spotte en een man die al vijf jaar onderzoek deed naar een oude mossoort. ‘Hoe zij naar de wereld kijken is fascinerend. Je leert er zoveel van. Zo wist een medewerker van de gemeente me te vertellen dat dit natuurgebied ooit bestond uit vuilstortplaatsen,’ zegt ze enthousiast.

Van die ontmoetingen rond het IJmeer geniet ze net zo erg als van die in het buitenland. Maar daar zijn de risico’s wat groter. Zo kwam ze ooit zonder water te zitten in Armenië, op de grens met Iran. Li An had verwacht dat er wel wat bronnen waren in de bergen, maar dat bleek niet zo te zijn. Uiteindelijk filterde ze wat regenwater uit een plasje, en at ze die avond niets. ‘Want we hadden droog voedsel waarbij je moest drinken,’ voegt ze toe. Gelukkig had ze een kaart bij zich waar stipjes opstonden. De volgende ochtend vertrok ze naar één van de stipjes, dat gelukkig een dorpje bleek te zijn. Zij en haar reisgezel werden er vriendelijk ontvangen, en de bewoners wezen op nabije waterbronnen.

Bang voor een ‘foute ontmoeting’ is ze niet. Ook voor wilde dieren heeft ze weinig angst. Beren schrikken eigenlijk alleen als je ineens oog in oog met ze staat. Daarom maakt Li An in dichtbegroeide gebieden veel lawaai; dan weten ze dat ze eraan komt. ‘De grootste gevaren zijn toch dat je zonder water komt te zitten, zoals toen ik dat stuk van Mexico naar Canada liep door de woestijn. Of dat je in Nederland gebeten wordt door een teek. Ik ken veel mensen die ziek zijn geworden na een tekenbeet.’ Daarom heeft ze altijd een speciale tekentang bij zich. ‘Maar toch: stel dat ik alleen ben en hij op mijn rug zit. Wat doe je dan? Het blijft een uitdaging.’

Het boek Drinkbare Rivieren beschrijft een periode van vijftien jaar waarin Li Ans persoonlijke kompas een maatschappelijke werd. Eén die bovendien niet vanzelfsprekend was voor iemand die opgroeide nabij de stad Rotterdam. Ze hoopt dat lezers zich bewust worden van de invloed die ze hebben. Op onze rivieren maar ook op de rest van de wereld. ‘Jij doet ertoe, alles wat je bent is uniek. Groot of klein: we hebben allemaal iets speciaals. Laat jezelf zien.’ Na een uurtje scheiden onze wegen zich. Maar niet voordat ze ons nog op een bijzondere ontmoeting van eerder attendeert. ‘Zie je dat huisje even verderop?’ vraagt ze, en wijst naar een boerderijtje in het landschap. ‘Die man heeft net een deel van zijn grond teruggeven aan de vogels. Prachtig.’ En dan loopt Li An richting het volgende water, een nieuwe tocht van twee weken langs de IJssel.

WaterWalks IJmeer is een initiatief van StrandLab Almere samen met samenwerkingspartner LUDWIG. WaterWalks IJmeer is tot stand gekomen met bijdrage van Cultuurfonds Almere. De app waarmee Li An loopt heet WaterWalks en is ontwikkeld door LUDWIG. Tijdens WaterWalks IJmeer werd de app getest door LUDWIG via waterwalks-ambassadeurs zoals Li An en StrandLAB ontwikkelde een programma met ontmoetingen en culturele activiteiten.