We moeten stoppen met behagen en ongegeneerd onszelf zijn

De voorstelling begint met Cat Smits die een grote vagina in haar armen houdt. De vagina wordt bespeeld als een cello, net zolang gestreeld en gepenetreerd tot ze tot een climax komt. Hierna komt, afhankelijk van de speeldata, actrice Meike van den Akker of Sanne van Dijk het podium op gerend. ‘Is er iemand die nu wil vertrekken?’

Of het nu in Nederland of in Noorwegen was, waar de voorstelling in het Engels wordt opgevoerd: iedereen bleef zitten. En terecht, want Nouveau Fuck is nodig. Niet alleen in ons land of Noorwegen, maar vooral in landen als Polen, waar de rechten van vrouwen en de LHBTIQ-gemeenschap de laatste jaren drastisch zijn ingeperkt.

Het is voor theatermaakster Cat Smits dan ook een eer dat Nouveau Fuck daar binnenkort wordt gespeeld. Toen in Polen het recht op abortus werd ingeperkt heeft een Poolse kunstenares (Laura Pawlicka) een schets gemaakt van een naakte vrouw met een hondenkop. Dit beeld besloot Cat te gebruiken als inspiratie voor de visuele totaaltheatervoorstelling Nouveau Fuck. ‘Die harde hondenkop zetten we op een perfect zacht lijfje, waardoor ze een soort huisdier wordt,’ zegt Cat Smits, die schuimsculpturen voor haar voorstellingen maakt.

In de voorstelling staat deze stille femme fatale centraal; een pop zonder mond en zodoende zonder stem. Ze wordt vernederd, verkracht, tot zwijgen gebracht en als huisdier behandeld. Gaandeweg ontdekt ze echter steeds meer (de kracht van) haar stem. De voorstelling is gebaseerd op het gelijknamige manifest van schrijfster en kunstenares Stella Bergsma. Cat kreeg het luisterboek tijdens de pandemie van haar vrouw cadeau. ‘In een tijd waarin iedereen bezig was met doemscenario’s en ziektebeelden was het een ware verademing. Stella weet haarfijn uit te leggen wat er niet klopt in de samenleving als het gaat om man- vrouwverhoudingen, en weet dit ook nog op een inclusieve en aanstekelijke toon uit te leggen. Een van de dingen die ik geleerd heb, is dat je solidair moet zijn met andere vrouwen. Je moet hen hemel in prijzen, en jezelf ook.’

Nouveau Fuck is een feministisch manifest waarin vrouwen worden opgeroepen om zichzelf te zijn. Ongegeneerd, radicaal en schaamteloos mét stijl. Een nieuwe manier van benaderen die door Stella Bergsma werd bedacht, want hoewel velen roepen dat het ‘feminisme nu wel klaar is’, blijkt het tegendeel waar. Kijk alleen al naar de verdeling van bezit en geld: de 22 rijkste mannen hebben meer geld dan alle vrouwen in Afrika. Wereldwijd hebben mannen zich ruim 80 procent van de landbouwgrond toegeëigend. En wie geld heeft, bepaalt.

‘Mannen mogen als een soort Wolf of Wall Street ongegeneerd hunkeren naar meer geld, terwijl van de vrouw wordt verwacht dat ze niet verlangt, maar bescheiden blijft. Het woord ‘golddigger’ bestaat niet eens voor mannen,’ zegt Stella Bergsma.

Van vrouwen wordt verwacht dat ze zich op een bepaalde manier kleden, gedragen en uitspreken, voegt ze toe. Doen ze dat niet, dan krijgen ze veel kritiek. Bovendien zijn vrouwen vaak zelf hun grootste criticus. In het manifest maakt Stella een paginalange ‘anti- selfie’, waarin ze alles wat ze lelijk en stom aan zichzelf vindt, en haar meest duistere gedachten laat zien. ‘Het beste wat ik voor mijn kinderen heb gedaan, is ze niet krijgen,’ staat er bijvoorbeeld. Achter het relaas schaart een specifieke missie: met wat je al over jezelf hebt gezegd, kun je niet meer worden gechanteerd.

In de voorstelling van de Cat Smits Company komt de anti-selfie ook terug. Er komen heel veel specifieke details en onderwerpen uit het manifest in terug. De teksten werden door Stella ingesproken, en worden begeleid door het (poppen) spel van de actrices en omlijst door muziek. Het is zowel gevoelig als rauw, maar bovenal ontwapenend. Niet alleen voor het publiek, maar ook voor de actrices zelf.

Zowel Cat als Sanne van Dijk vertellen dat ze voor en tijdens het spelen overvallen werden door bepaalde gedachten. ‘Je kan het niet’, ‘wat ben je nou aan het doen’, en ‘wat zullen je ouders/kinderen/vrienden hiervan vinden?’. ‘Er zit een scene in de voorstelling waarin één van ons bijna naakt met een hondenkop op zit. Toen in dit geval Sanne heel erg werd vernederd, hoorde ik de oordelende stem van mijn moeder,’ aldus Cat. ‘Maar dat was helemaal niet de stem van mijn moeder – die moedigt me juist altijd aan. Het was mijn eigen stem die het patriarchaat vertegenwoordigde. Hierna hebben Meike en ik afgesproken dat, zodra we die stem horen, we juíst bepaalde scenes spelen.’

Vrouwen moeten massaal radicaal zichzelf zijn, en dat begint bij jezelf. Daarom geven ze zichzelf letterlijk en figuurlijk bloot. Meike toont de brandplek waardoor haar borsten ongelijk zijn, waarop Sanne zegt: ‘Die van mij hangen’. Na de voorstelling kreeg ze lieve, leuke reacties van vrouwen die zich hierin herkenden, maar ook een reactie van een man die de overkoepelende boodschap niet helemaal had begrepen. ‘Nou, ik heb de voorstelling gezien, en dat stukje over je borsten is niet waar,’ zei hij tegen Sanne.

‘Toen had ik een ultieme Stella-zin paraat moeten hebben, maar in plaats daarvan mompelde ik opgelaten een nietszeggend antwoord. Het overviel me dat hij er op een bepaalde manier naar had gekeken, en ik betrapte mezelf erop dat ik zijn opmerking in eerste instantie als een compliment beschouwde,’ zegt ze.

Niet weten wat je moet zeggen: dat overkomt zelfs de schrijfster van het manifest wel eens. ‘Op sociale media ben ik op en top assertief, maar in het echte leven niet altijd. Toen ik tijdens de uitzending van VI gevraagd werd naar mijn mening over Poetin, werd ik heel onzeker. Ze waren al niet zo aardig geweest, noemden het zelfs de slechtste uitzending sinds lange tijd. Ik voelde me ontzettend ongemakkelijk en klapte dicht,’ legt Stella uit.

Feministisch activisme was nooit het doel van de schrijfster en kunstenares die zichzelf een ‘activist tegen wil en dank noemt’. Stella schreef het manifest naar eigen zeggen omdat ze niet over de brug kwam met haar roman. De Boekenweek ging toen over rebellie, en Stella besloot een rebels zoethoudertje te schrijven met als boodschap dat vrouwen en andere groepen die te weinig expressie kunnen tonen meer ruimte moeten innemen. Het werd een daverend succes.

Door in de gelijknamige voorstelling te spelen is Sanne veel minder bescheiden geworden. Dat begon al voordat ze überhaupt bij Nouveau Fuck betrokken was. Op een dag zag ze de poster (met de levensgrote vagina), waarop ze besloot om Cat te contacteren. ‘Ik zei dat ik het zo goed vond en dat ik erbij betrokken wilde zijn, op wat voor manier dan ook.’ De rest is geschiedenis.

Met name de zin dat ‘niemand de waarde van je lichaam af kan neuken’ was voor Sanne een echte eyeopener. ‘Zo’n belangrijke zin, omdat dit veel vrouwen overkomt. Ik zou willen dat ik als opgroeiende tiener een dergelijk manifest had gelezen,’ vervolgt ze.

Het is ook met name geschreven voor de jongere generatie, voegt Stella toe. Ooit werd ze door twee jonge vrouwen geïnterviewd over waarom vrouwen toch altijd een concurrentiestrijd met elkaar voeren. Stella zei daarop dat vrouwen elkaar de hemel juist moeten in prijzen. De vrouwen hingen aan haar lippen: zo hadden ze het nog niet bekeken.

Elkaar naar boven tillen in plaats van naar beneden te trekken: ook dat is de boodschap van Nouveau Fuck. Want waar mannen elkaar nog menigmaal luid en duidelijk op de schouder kloppen bij iedere vorm van succes, is er bij vrouwen nog veel te weinig onderlinge solidariteit. Daarom prijzen ze in de voorstelling niet alleen zichzelf, maar ook de ander de hemel in, en sporen ze de toeschouwers aan om dat ook te doen in hun eigen leven. Daarbij hoort ook het omarmen van je eigen duistere kanten. Immers, zonder duisternis geen licht.

‘Ophouden met behagen, schijt hebben aan wat anderen denken, en aardig en beleefd zijn omdat je dat wil, niet omdat je een rol speelt: die vrijheid gun ik iedereen,’ aldus Stella. Kortom: Nouveau Fuck bereiken.

Ook Sanne maakt de nieuwe levensstijl zich steeds meer eigen. ‘Ik ben veel eerder mondiger geworden.’

Dankzij Stella, voegt ze toe, die daarop tevreden lacht. ‘Zo zie ik de vrouwtjes graag; mondig,’ besluit ze.