Gesprekken onder de oppervlakte

Knap, goedlachs, en een vlotte babbel. Je zou het niet zeggen als je Jamil zo ziet zitten, maar er was een tijd dat het een stuk minder met hem ging. Toen hij als vijftienjarige met een bezwete rug en knikkende knieën op het voetbalveld stond tijdens selectiedagen bijvoorbeeld. Naarmate de wedstrijd vorderde, verdween de angst niet. ‘Ik zat te veel in mijn hoofd, dacht constant: ik mag niet falen. En hierdoor faal je juist wel,’ vertelt Jamil (25). ‘Door de angsten genoot ik niet meer van het spel. Dat vind ik achteraf gezien nog het ergste.’

De faalangst ontwikkelde hij rond zijn veertiende op de middelbare school. Voor die tijd ging het prima met Jamil. Op de havo rolde hij door de toetsen en examens, hij had een grote vriendenkring en komt uit een liefdevol nest. Zijn moeder, die op 28-jarige leeftijd vanuit Ghana naar Nederland kwam om hier een beter bestaan op te bouwen, werkte hard om Jamil en zijn zusje alles te kunnen geven wat ze zelf niet had. En hier zette ze zichzelf graag voor opzij, vertelt Jamil. ‘Mijn moeder bracht me altijd op de fiets naar voetbal. Een tocht van soms dertig minuten, heen en terug. Zelfs als zij te kampen had met hoge koorts, bracht ze mij. Wij kwamen altijd op de eerste plaats,’ herinnert hij zich.

Jamils moeder was trots op haar zoon, die het zo goed deed op school, aardig kon voetballen en met bijna iedereen overweg kon. Ook onder ooms, tantes en vrienden stond de Almeerder bekend als degene die het prima voor elkaar had. En Jamil wilde ze ook trots maken, vooral zijn moeder en zusje. Maar zijn motivatie sloeg langzamerhand om in perfectionisme, met als gevolg dat hij dichtklapte. Zo haalde hij twee keer zijn eindexamen niet. ‘Doordat ik het de eerste keer niet gehaald had, kreeg ik de tweede keer een black-out. En dat gebeurde niet alleen op school,’ vertelt hij.

Ik dacht: wat moeten ze nou met mij

Ook voor het theorie-examen van zijn rijbewijs zakte Jamil keer op keer. Thuis wist hij alle antwoorden, maar in de examenzaal waren zijn gedachten leeg. ‘Doordat ik in een negatieve spiraal zat, ging andere dingen ook ineens uit de weg. Zo wilde ik altijd acteren, maar vanwege faalangst durfde ik niet naar audities. Ik dacht: wat moeten ze nou met mij, iemand zonder theateropleiding?’ Over zijn problemen sprak hij niet, ook niet tegen zijn vrienden en familieleden. Hij wilde ze niet teleurstellen. En als er toch over werd gesproken, reageerden vrienden vaak met: ‘lastig en heftig, bro.’

Ook zijn vader hield de schijn op toen hij ernstig ziek was. ‘In 2011 ging hij terug naar Ghana, omdat zijn moeder ernstig ziek was. Uiteindelijk bleek niet Jamils grootmoeder maar zijn vader ernstig ziek. ‘Hij wilde ons niet laten zien hoe slecht het ging, wilde dat ik hem zou herinneren als een grote, sterke man. Zelf geloofde hij ook dat hij beter zou worden in Ghana,’ zegt Jamil.

Pijn laat zich niet wegstoppen

Dat zijn vader was overleden, vertelde Jamil niet tegen vrienden en kennissen. Sterker nog: hij deed alsof zijn vader nog gewoon leefde. Wel acht jaar lang antwoordde Jamil ‘goed’ op vragen over hoe het met zijn vader ging. Hij wilde niet toegeven aan het verlies, wilde de pijn niet voelen, en wist niet hoe hij moest rouwen. ‘En door net te doen alsof hij nog leefde, hoefde dat ook niet,’ zegt hij ernstig. Maar pijn laat zich niet wegstoppen. Toen Jamil zijn eerste auto kocht, dacht hij aan zijn vader. Als hij nog had geleefd dan zouden ze dat samen hebben gedaan.

In Afrikaanse gemeenschappen wordt sowieso te weinig gesproken over zorgen en problemen, met name mentale worstelingen, legt Jamil uit. Veel ouders hebben het nooit geleerd. Gelukkig brengt zijn generatie hier langzaam verandering in.

Vragen als ‘wat maakt je verdrietig’ kwamen weinig aan bod

Voor Jamil kwam de ommekeer een paar jaar geleden, toen hij een relatie kreeg. Zijn vriendin keek dwars door hem heen, en spoorde hem aan om meer over zijn gevoelens te praten. En dat deed hij. ‘Ik heb erg toffe vrienden, maar net zoals in andere vriendengroepen, spraken we voornamelijk over werk en voetbal. Vragen als ‘wat maakt je verdrietig’ kwamen weinig aan bod.’

Zonde, vindt Jamil, want mentale gezondheid gaat iedereen aan. Vooral tijdens de coronacrisis ziet hij veel eenzaamheid in zijn omgeving. Uitgaan was veel meer dan een biertje drinken; het was een manier om te socializen en te ontspannen. Daarom nam Jamil kort geleden het initiatief om online avondjes op Instagram met vrienden op te zetten. Hierin nam hij op een laagdrempelige manier het initiatief om het gesprek boven voetbal en werk uit te laten stijgen.

De faalangst is nog niet helemaal weg, maar wel naar de achtergrond verdwenen. Inmiddels zit Jamil in het vierde jaar van de opleiding HRM, werkt hij als recruiter en host hij onder andere met twee vrienden wekelijks de talkshow genaamd ‘Wagwan’. Ook presenteert hij samen met Shanella In Between the Scenes, een filmavond waarbij op een ontspannen manier het gesprek aan wordt gegaan over verschillende thema’s. Tijdens de eerste editie op 6 mei nemen ze je mee in de wereld van mental health.

Door openlijk over faalangst en rouw te vertellen, hoopt Jamil andere jongeren te motiveren om hetzelfde te doen. Vooral mannen zijn vaak niet open over hun problemen – uit angst voor negatieve reacties stoppen ze hun gevoelens weg.

‘Behalve als ze in de kappersstoel zitten,’ lacht Jamil. ‘Wanneer ze gaan scheiden, wie ze daten, en waar ze een huis gaan kopen. Kleine jongens, oudere mannen: in de kappersstoel komt iedereen los. Eigenlijk is naar de kapper gaan gewoon een therapiesessie.’

In de toekomst zou hij graag evenementen bij de kapper willen organiseren. Wat precies, dat weet hij nog niet. ‘Ik ga het gewoon proberen, net zoals het modellenwerk, het acteren en het presenteren van een talkshow. Allemaal dingen waarvan ik vijf jaar geleden dacht dat ik ze nooit zou doen. En dit is nog maar het begin,’ besluit Jamil.